Plots horen we het weer, eind maart of begin april: dat vertrouwde gekwetter op een zachte lentedag. Hun aankomst wordt vaak gezien als een voorbode van de veranderende seizoenen, terwijl hun kenmerkende getjilp en luchtshows hartverwarmende tekenen van de zomer zijn. Al eeuwen lang leven zwaluwen nauw samen met de mens. Er is zelfs een bijgeloof dat zwaluwen geluk brengen aan de inwoners van het huis waar hij zijn nest bouwt. Ze maken hun nest in of aan gebouwen en de menselijke activiteit creëert een omgeving waarin ze voldoende voedsel vinden. Huiszwaluwen broeden vaak aan de buitenzijde van gebouwen onder een overstekende dakrand, terwijl boerenzwaluwen liever een donker plekje in de stal uitzoeken.
Waar zwaluwen nestelen, zal het geluk snel groeien.
De verwijzingen naar zwaluwen in weerspreuken is alom. Maar zwaluwen zijn meer dan enkel weervoorspellers. Zwaluwen eten een massa aan insecten, vooral tweevleugeligen (vliegen en muggen) in een straal van 400 m rond het nest. Aan een tempo van gemiddeld 60 insecten per uur loopt dit op tot hun eigen gewicht aan insecten per dag. Een ouderpaar met jongen vangt tot zelfs 7.000 insecten per dag. Een zwaluwpopulatie van meerdere nesten kan dus de insectendruk gevoelig verlagen waardoor insectenbestrijding met het gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen verlaagd of vermeden kan worden.
Ze hebben een grote ecologische betekenis als indicator hoe het met onze natuur gesteld is. Als insecteneters in de lucht zijn ze gevoelig voor verandering in de kwaliteit van de habitat. Dalingen in de populaties van zwaluwen kunnen wijzen op bredere ecologische onevenwichten of bedreigingen, zoals verlies van leefgebied, gebruik van pesticiden of klimaatwijzigingen.
Boerenzwaluw
Te herkennen aan de lange staart, de donkere, metaalglanzende rug en de crèmekleurige buik. Keel opvallend roodbruin, met een zwarte band over de borst.
Dirk OttenburghsHuiszwaluw
Wit en zwart gekleurd met duidelijker contrast (wat haar de bijnaam nonnetje oplevert).
Kenmerkend is de witte stuit (plekje net boven de staart).
Gierzwaluw
De gierzwaluw is te herkennen aan een sikkelvormig silhouet, het is net een vliegend ankertje. Hij heeft een kort soepel lichaam en een brede platte kop. Zijn dichtgevouwen vleugels steken 3,5 cm over de staartpunt heen en van kop tot vleugelpunt meet hij zo meer dan 20 cm
Huis- en boerenzwaluwen bouwden hun nesten oorspronkelijk aan rotswanden en grotingangen. Met de komst van de mens werden ze cultuurvolgers en gingen ze almaar meer gebruik maken van gebouwen.
Het nest bestaat hoofdzakelijk uit modder. Goed klevende leem en klei leveren de meest solide bouwsels. De vogels kleven de modder stapsgewijs aan muur en plafond, die voldoende ruw moeten zijn – anders hecht de modder slecht. Vaak gebruiken zwaluwen een steun als vertrekpunt voor hun nest: een latje, een richel, een draad, een lamp … Ze bouwen het nest zo hoog mogelijk, zodat het onbereikbaar is voor katten en andere rovers.
- Habitatverlies: Naarmate open ruimtes worden omgezet in gebouwen en wegen, neemt de beschikbaarheid van geschikte broedplaatsen af, waardoor huiszwaluwen gedwongen worden zich aan te passen aan stedelijke omgevingen of te verhuizen naar minder gunstige habitats.
- Gebruik van pesticiden: Huiszwaluwen zijn afhankelijk van insecten als hun primaire voedselbron. Het wijdverbreide gebruik van pesticiden in de landbouw en stedelijke gebieden doen de insectenpopulaties aanzienlijk verminderen.
- Klimaatverandering: dit verandert de weerpatronen en beïnvloedt de beschikbaarheid van insecten en geschikte broedplaatsen die cruciaal zijn voor huiszwaluwen.
- Botsingen: Huiszwaluwen zijn kwetsbaar voor botsingen met door de mens gemaakte constructies zoals gebouwen, ramen en communicatietorens, vooral tijdens hun snelle vliegmanoeuvres.
- Vervuiling, inclusief luchtvervuiling en watervervuiling, kan indirecte effecten hebben op huiszwaluwen door de beschikbaarheid van schone waterbronnen te verminderen en insectenprooien te besmetten.
- Jacht: in sommige Europese landen worden nog steeds zwaluwen met duizenden tegelijk in mistnetten gevangen of afgeschoten voor plezier.
- Niet langer gewenst. Veel mensen vinden zwaluwen wel lief maar de overlast in de vorm van poep op de dorpel is teveel. Erger nog, gespecialiseerde firma’s bieden de ultieme oplossing om te zorgen dat je geen last meer hebt van zwaluwen.
Het aanpakken van deze bedreigingen vereist gecoördineerde natuurbehoudsinspanningen gericht op het behoud van habitats, duurzame praktijken voor landbeheer, het terugdringen van het gebruik van pesticiden, het vergroten van het bewustzijn over het belang van huiszwaluwen en het implementeren van maatregelen om door de mens veroorzaakte gevolgen te verzachten. Door deze uitdagingen aan te pakken, kunnen we werken aan het verzekeren van het voortbestaan van de populaties van de zwaluwen op lange termijn en het behoud van hun vitale ecologische rol.
Heel wat gemeentes voorzien tegenwoordig subsidies om de zwaluwpopulatie als levend erfgoed te ondersteunen. Overheidssubsidies zijn gunstig voor zwaluwen, maar het is essentieel dat het een combinatie moet zijn van bewustwording en voorlichting rekening houdend met de ecologische vereisten van de zwaluwen en de bredere ecosysteemcontext.
Wat kan jij doen?
- Verwijder geen bewoonde of oude nesten.
- Geschikte dakranden wit laten/maken. Wit weerkaatst het zonlicht, houdt de nesten koel, is parasietwerend.
- Zorg bij nieuwbouw en renovatie voor een nestelplaats voor de huiszwaluwen.
- Draag zorg voor een modderplaats binnen 100 – 200 meter.
- Plaats eventueel kunstnesten.
- Zorg voor een vrije aan – en afvliegroute.
- Zwaluwen zijn bekend om hun kenmerkende gevorkte staarten en lange vleugels.
- Ze zijn trekvogels en reizen elk jaar duizenden kilometers van en naar hun broedgebieden.
- Zwaluwen zijn zeer behendige vliegers en kunnen snelheden tot 50 km/u bereiken.
- Ze staan bekend om hun acrobatische vluchten, waarbij ze vaak laag over het water scheren om insecten te vangen.
- Zwaluwen zijn sociale dieren en leven meestal in kolonies, die kunnen bestaan uit honderden individuen.
- Zwaluwen voeden zich voornamelijk met vliegende insecten, zoals muggen, vliegen en kevers.
- Ze hebben een unieke manier van drinken, waarbij ze tijdens het vliegen over het wateroppervlak scheren en met hun snavel water opscheppen.
- In sommige culturen worden zwaluwen gezien als geluksbrengers en brengen ze voorspoed en geluk.
- Mannetjes van de boerenzwaluw hebben een iets langere staart hebben dan de vrouwtjes. En de mannetjes met de langste staart, die scoren het best bij de vrouwtjes.
- Zwaluwen worden ook wel "de boodschappers van de lente" genoemd, omdat ze vaak als een van de eerste vogels terugkeren uit hun overwinteringsgebied.
- Huiszwaluwvrouwtjes zijn niet zo trouw aan hun partner: een mislukte broedpoging is al voldoende om van partner te wisselen. Boerenzwaluwen zijn wel erg trouw, niet alleen aan hun partner maar ook aan hun broedplaats.
- Een ijverige teller noteerde dat een gemiddeld huiszwaluwnest uit meer dan 1000 modderpakketjes bestaat. De diertjes vliegen dus meer dan 1000 keer heen en weer voor de bouw van één nest. Er kan dus maar beter modder in de onmiddellijke omgeving zijn!
- Wanneer zwaluwen jongen hebben, vangt een ouderpaar zo’n 9000 insecten per dag!
- We weten dat Vlaanderen ongeveer 10.000 koppels huiszwaluwen telt, gemiddeld een dertigtal per gemeente dus.
- In Afrika vliegen huiszwaluwen dag en nacht, zonder ooit een poot aan de grond te zetten. Boerenzwaluwen overnachten er in moerasgebieden met rietvelden, soms met duizenden tegelijk. Van hun ‘wintervakantie’ maken ze gebruik om te ruien en hun oude, versleten veren te vervangen door een glanzend nieuwe outfit.
https://www.regionalelandschappen.be/publicaties/zwaluwenbrochure
Gebruikte bronnen:
- Regionaallandschap
- Meetjesland
- Inagro
